‘Ontwikkelings’hulp? Mijn ervaringen in Bangladesh

‘I hate NGOs. NGOs have destroyed this country!’* In mijn eerste week bij The Hunger Project, in mijn ogen juist zo’n hulporganisatie, werd ik met deze heftige uitspraken van mijn baas geconfronteerd. Uiteraard was ik verbaasd: NGOs zijn er toch om de mensen te helpen, om Bangladesh te ontwikkelen? Hoe kunnen ze dan een land vernietigen?

Voordat ik naar Bangladesh vertrok, had ik net zo’n vraag in mijn hoofd: werken hulporganisaties wel? Wat gebeurt er met al het geld dat gedoneerd wordt en van de ‘ontwikkelde, rijke landen’ naar de ‘ontwikkelingslanden’ gaat? Wat is er bijvoorbeeld gebeurt met het geld dat vrijgevig is gestort voor de slachtoffers van de tsu nami en de aardbeving in Pakistan? En hoe kun je het ‘juiste goede doel’ eruit pikken, als je zoveel keus hebt? In mijn stage wilde ik hier meer duidelijkheid over krijgen, zodat ik echt een gefundeerde mening kon vormen.

Tijdens mijn stage leerde ik al gauw het verschil tussen ‘mainstream’ en ‘alternatieve’ ontwikkelingshulp. Mainstream ontwikkelingshulp is hulp gebaseerd op Westerse en dus buitenlandse kennis en ideeën. Voorbeelden zijn een waterput dat is gegraven door een hulporganisatie of een ziekenhuis dat door hen gebouwd is. Alternatieve ontwikkelingshulp heft veel kritiek op deze wijze, omdat het ‘lokale’ er niet in betrokken is. Lokale mensen hebben namelijk ook ideeën en zijn ook zelf in staat om initiatief te nemen. Alternatieve ontwikkelingshulp gaat dus uit van lokale kennis en participatie, wat bijvoorbeeld gebruikt kan worden om collectief een schooltje op te zetten. De lokale bevolking en hun lokale cultuur staan centraal in dit perspectief.

Mijn baas bedoelde waarschijnlijk met zijn opmerking dat organisaties die gebaseerd zijn op ‘Westers model en kennis’ Bangladesh vernietigd hebben. Na de onafhankelijkheidsoverwinning op (toenmalig West-) Pakistan in 1971, werd Bangladesh getroffen door hevige overstromingen en gigantische voedseltekorten. De hele wereld reageerde door geld en voedsel te sturen. Vervolgens werden talloze NGOs in Bangladesh opgericht, omdat armoede en honger op veel plekken aanwezig bleven. Al die hulp bestond voornamelijk uit mainstream ontwikkelingshulp activiteiten: BRAC (Bangladesh Rural Advancement Committee) heeft bijvoorbeeld 30,000 scholen opgericht na de onafhankelijkheid. Al deze steun en activiteiten hebben de mensen van Bangladesh afhankelijk gemaakt van buitenlandse hulp en hierdoor zijn creativiteit en eigen initiatief niet ontwikkeld.

Hoewel er de laatste jaren een trend is naar de activering van de lokale bevolking, en het gebruik van lokale kennis voor de ontwikkeling van de samenleving, is dit niet altijd in de juiste vorm. Het micro credit systeem, waarin kleinschalige leningen aan arme dorpelingen (voornamelijk aan vrouwen) worden verleend, is in Bangladesh uitgevonden. Het is bovendien erg onder vuur geraakt de laatste tijd. Het effectieve rente percentage is namelijk uitzonderlijk hoog (30-40 %), de leningen bereiken niet de armste mensen, en met dit systeem zijn mensen opnieuw afhankelijk van buitenlandse initiatieven, in dit geval dus geld.

The Hunger Project heeft een andere inslag. Allereerst wil zij geen ‘NGO’ genoemd worden, maar eerder ‘voluntary movement’. Deze naam geeft een verandering weer: The Hunger Project werkt met vrijwilligers. In plaats van geld te leveren voor de ontwikkeling van een arm dorpje, werkt The Hunger Project met trainingen en lokale kennis. Lokale mensen worden getraind om zelf initiatief te nemen om hun situatie te verbeteren en ook verandering in hun omgeving te stimuleren. Omdat werkloosheid een groot probleem is, worden mensen gestimuleerd zelf een klein bedrijfje te beginnen en zo zelf geld te kunnen verdienen. Of er wordt collectief gespaard voor de aanleg van hygienische toiletten. Op deze manier zijn de lokale mensen geen ontvangers, en zijn ze niet afhankelijk van buitenlandse steun, maar hebben ze hun lot in eigen handen.

Dit klinkt misschien als een simpel idee en je kunt je afvragen waarom dit niet eerder is bedacht. Ik denk dat dat komt door het beeld dat geschetst is van arme mensen. De media heeft ze voornamelijk geportretteerd als ‘arm, hulpeloos, en ten dode opgeschreven zonder buitenlandse hulp’ en op deze ideeën was ontwikkelingshulp ook gebaseerd. Bovendien is ontwikkelingshulp toch ook een ‘business’, omdat er mensen werken en die wel hun baan willen behouden, en omdat bijvoorbeeld voor de constructie van een school materialen en arbeid nodig is, wat werkgelegenheid schept voor de ontwikkelde landen (want het is echt niet zo dat dit geld in de Bengaalse economie gepompt wordt…). Op deze manier zijn ‘lokale kennis’ en ‘lokale participatie’ misschien niet eens zo interessant voor hulorganisaties.

Maar wat is dan de oplossing? De werkwijze van een organisatie als The Hunger Project? Het is goed dat ze werken met lokale mensen en hen stimuleren zelf hun situatie te verbeteren, zodat ze onafhankelijk van steun zijn en dit ook hun zelfvertrouwen vergroot. Maar toch is er op elke organisatie wat aan te merken. De allerarmste mensen worden vaak niet bereikt door de activiteiten van The Hunger Project, omdat zij beperkt toegang hebben tot de trainingen of activiteiten en zij eenvoudigerwijs ook geen tijd hebben om daar naar toe te gaan of de (weinig kostende) toegang te betalen. Want zou jij naar een training gaan als je in die tijd een heel klein beetje geld kan verdienen of bij elkaar kan bedelen als je aan ondervoeding lijdt?

Kortom: ontwikkelingshulp is verre van perfect en het is twijfelachtig of ze altijd bijdraagt aan de ontwikkeling van een land of streek. Bovendien zijn degenen die hulp ontzegd worden, vaak juist degene die het het hardste nodig hebben. Dit is duidelijk problematisch. Toch denk ik dat er wel een trend is in de goede richting, sinds er nu meer een dialoog is tussen de lokale bevolking en hulporganisaties. Daarnaast worden mensen uit ontwikkelde landen ook steeds bewuster voor welke activiteiten ze hun geld doneren. Want dit bewustzijn van mensen uit de meer ontwikkelde landen is essentieel, wil ontwikkelingshulp constructief in plaats van destructief werken.

* NGO staat voor ‘non-gouvernmental organization’, oftewel een hulporganisatie